طرح مساله: قبل ازاین که وارد موضوع شوم این نکته رایادآوری می کنم که خود نگارنده در چند فرصت رسانه ای از توسعه گردشگری در منطقه تخت سرخ دفاع کرده ام هرچند بیشتر هدف اصلی ” رهایی منطقه از تخریب گری معادن” را دنبال می کردم، اما اکنون که فرصت های رسانه ای و تلاش های جمعی و اراده مردمی براین مبناست که تخت سرخ ثبت میراث شود و راه برای ورود گردشگری و صنعت گردشگری مهیا سازد، ضرورت ایجاب می کند که دراین خصوص آینده نگری صورت گیرد و شرایط چندسال آینده را هم متصور شویم.
نگاه اول: مزایای گردشگری برای منطقه تخت سرخ جناب آقای معینیان نویسنده وپژوهشگر معتقداست « ژئوپارک تخت سرخ، شامل مجموعه‌ای از پدیده ها، جاذبه‌های زمین شناختی، طبیعی، تاریخی و فرهنگی است. این مجموعه زیبا با انواع حیات وحش غنی گیاهی و جانوری و آب و هوای بسیار خنک و دلپذیر ، دیدنی های متنوع طبیعی نظیر غار زیبا و شگفت‌انگیز دمه وغارکال سیاه، حیات وحش جانوری منحصر به فرد نظیر گونه‌های ارزشمند غزال ایرانی، قوچ و میش زیرگونه اصفهانی و پرندگانی نادر نظیر بالابان، بحری و خزندگان متنوع با پوشش گیاهی غنی از گیاهان داروئی، مرتعی و صنعتی ، چندین چشمه زیبا،رودخانه دائمی و جنگل طبیعی گردگاو، دامداری سنتی، اماکن تاریخی قلعه‌های سنگی، غارهای دست ساخت، مجتمع عظیم طلای موته و معادن شدادی و کارخانه استحصال طلا، روستاهای ساده و بی‌آلایش موته، حسن رباط و لوشاب در داخل و حاشیه منطقه را در دل خود جای داده است که همگی می‌توانند مقاصد مناسبی برای اکوتوریسم وگردشگران به منطقه و دست‌مایه‌ای برای اشتغال زائی و کسب درآمد مردم منطقه باشند.» باید توجه داشته باشیم امروزه صنایع گردشگری و مرتبط آن ، باعث اشتغال زایی در سطح وسیع می گردد. اشتغال زایی می تواند در شغل ها و حرفه های مختلف از جمله: صنایع حمل و نقل، صنایع غذایی، صنایع دستی، هتلداری و غیره صورت پذیرد. اما نکته مغفول اینکه هنوز هیچ سازوکاری برای گردشگری در منطقه تخت سرخ جز یک مسیر ارتباطی نامناسب مهیا نیست و توصیه وتبلیغ به حضور گردشگر جای تامل دارد . ازطرفی ، همانطورکه گفته شد توریسم می تواند اثرات مثبت زیادی داشته باشد اما مطالعات در این زمینه نشان داده است که اثرات منفی گردشگری خیلی بیشتر از اثرات مثبت آن است.
نگاه دوم: پیامدهای منفی گردشگری: طبیعت گردی نوعی از گردشگری است که هدف گردشگر می تواند لذت از طبیعت بکر، ماجراجویی، آموزش، گذران اوقات فراغت، تفرج و یا حتی درمان باشد. در مناطق مختلف جهان، توسعه گردشگری و توریسم با حفاظت محیط زیست همراه است و دولتها در این زمینه تاکید فراوانی دارند.ولی در بعضی از کشورهای جهان سوم، به خصوص در کشور ما حفاظت از محیط زیست و پوشش گیاهی به صورت یک فرهنگ در نیامده و تاکیدات دولت هم روی افراد منطقه و هم روی گردشگران هنوز تاثیر به سزایی نداشته است. بدیهی است اکثر مردم نسبت به محل زندگی و خانه خود بسیار حساس هستند و هیچگونه آلودگی و زباله را تحمل نمی کنند. ولی به محض اینکه از خانه خارج می شوند، دیگر آن احساس مسئولیت را ندارند و ریختن زباله برایشان یک امر عادی می شود.(۱)
باید توجه داشت گردشگری می تواند محیط زیست طبیعی را به خطر اندازد، باعث تغییر آن شود و اثرات منفی بسیار زیادی بر روی آن بگذارد. به عبارتی بازدیدکنندگان طبیعت، ضایعات وآلودگی تولید می کنند. جاذبه های طبیعی با استفاده نادرست یا بیش از حد، می تواند در معرض خطر قرار گیرد. احداث خدمات برای گردشگران می تواند موجب تغییر و دگرگونی چشم اندازهای طبیعی شود و اغلب، گیاهان، جانوران، صخره ها، فسیل ها و آثار فرهنگی و هنری را در یک منطقه از بین می برند. بازدیدهای کنترل نشده یا بیش از اندازه، توسط بازدیدکنندگان می تواند کیفیت چشم اندازهای طبیعی، مکان ها و بناهای تاریخی را تنزل دهد. همچنین عبور و مرور خودروهای گردشگران گهگاه باعث تلف شدن حیوانات وحشی و حتی وسوسه گردشگران برای شکار بی رویه و غیرمجاز شود. درکل، انواع آلودگی های زیست محیطی مانند تخریب اراضی زراعی و باغی، انباشت زباله ایجادآلودگی صوتی و دست اندازی به حریم منابع طبیعی از جمله اصلی ترین پیامدهای منفی گردشگری بوده است.
چه باید کرد؟
شاید مردم میمه باغات وقنات مزدآباد وطبیعت بی نظیرش را به یادداشته باشند که درچند سال اخیر متاسفانه به تدریج به نابودی گرایید. این روند تخریب را عواملی چون گسترش جمعیت و افزایش تردد ماشین ها و نیز تغییر ساختار قنات رقم زدند ( که آنهم مجریان دلایل خاص ومنطقی خود را داشتند). جامعه گردشگر میمه هم اکنون مزارع و چاه ملی را جایگزین کرده که بدون شک در سالهای آینده سرنوشت بهتری از مزدآباد برای آنها نمی توان متصور شد. حال اگر برنامه برای صحاری و تخت سرخ هم صورت نگیرد همین سرنوشت درانتظار آنهاست. اما آیا می شود مردم را درخانه هایشان حبس کرد ؟ آیااصلا سازوکاری برای مثلا جلوگیری از شخص بنده وجوددارد که برای ساعاتی برای آرامش روحی خودوخانواده به این اماکن نروم؟ قطعا پاسخ منفی است. آنچه باید توجه داشت آموزش به مردم برای حفاظت از محیط زیست خود و برنامه ریزی درازمدت مسئولان محلی برای حفظ گردشگاهها از جمله منطقه تخته سرخ است تا با سازوکاری مناسب هم گردشگر طبیعت گردی کند و هم منطقه از مزایای گردشگری بهره مند شود. اکنون که فاز رهایی تخت سرخ از تخریب معادن و ثبت درمیراث و گردشگری کلید خورده است، نهادهای ذیربط باید از هم اکنون به فکر سازوکار های منطقی و دقیق برای توسعه گردشگری باشند. دراین مسیر، یا باید گردشگر غیربومی پذیرش ویا محدود شود. درصورتی که هدف جذب گردشگر غیربومی است باید برنامه ریزی صورت گیرد. به عنوان مثال به زودی باید با تشکیل یک گروه و یا کمیته ، “متولی کار ” مشخص شود تاتحت نظارت نهادهای مسئول بالادستی درچارچوب خاصی فعالیت نماید . همچنین با هماهنگی محیط زیست ، درمنطقه هدف گردشگری، باید سازوکار و زیرساختها مهیا گردد. مثلا مسیرهای ارتباطی “کاملا مشخص وانحصاری” و به گونه ای تعیین شودکه به زیستگاه گونه های حیات وحش آسیب نرساند. همچنین محیط زیست با پرورش برخی از گونه های حیات وحش در مکانی نزدیک به سایت و تاسیسات گردشگری و نشان دادن آنها به گردشگران می تواند نقطه ی آغازین این حرکت باشد تا جمعیت گردشگران وارد زیستگاه اصلی گونه در معرض خطر نشود. از طرفی تراکم بیش از حد گردشگران نباید منجر به بروزنارضایتی بومیان منطقه و دامداران درمنطقه شود. درکل سرمایه گذاران خصوصی ، دولتی ، سازمان های غیر دولتی و جوامع محلی باید مسوولانه و مطابق با دستورالعمل ها ، گواهینامه ها و مقررات ، گردشگران را هدایت کنند .
خداوند همه نعمت های خود را در عالم طبیعت، برای رشد و تعالی آدمی آفریده و انسان را خلیفه و مالک این نعمت ها قرار داده است. بنابراین، همگان موظفند برای حفظ طبیعت بکوشند.
۱- منبع: http://anthropology.ir/node/16271